Miejsce, w którym zaczyna się Polska – atrakcje turystyczne Helu

Zwiedzanie miasta zaczynamy od ulicy Żeromskiego, przy której znajduje się kościół Bożego Ciała – obiekt, którego nie można pominąć w trakcie zwiedzania Helu. Kościół wybudowano w latach 1930-1933, co było odpowiedzią na odradzający się na tych ziemiach katolicyzm (na przełomie XIX i XX w. mieszkali tu głównie wyznawcy luteranizmu). Parafię o tej samej nazwie, która objęła swoim zasięgiem całe miasto utworzono w 1936 r. – do dzisiaj (niezmiennie od 1946 r.) prowadzona jest przez przedstawicieli Zakonu Braci Mniejszych. W świątyni uwagę przykuwają przede wszystkim przepięknie zdobione ołtarze (główny i dwa boczne), na których umieszczono figury ukrzyżowanego Jezusa Chrystusa oraz Matki Boskiej. Warto bliżej przyjrzeć się także zabytkowym pochodzącym z 1936 r. organom Wilhelma Sauera (co ciekawe instrument wyposażono w 2 klawiatury i piszczałki wydające 28 głosów). Organy są sprawne, wymagają jednak remontu – klimat Helu nie sprzyja tego typu zabytkowym instrumentom.

Z kościoła udajemy się w stronę typowo turystycznej i znajdującej się w centrum miasteczka ulicy Wiejskiej, która pełni tutaj rolę miejskiego deptaka. Na około 900 metrach długości ulicy Wiejskiej (dawniej nazywanej ulicą Morską) znajduje się kilka ważnych punktów w mieście (m.in. helski ratusz czy poczta), a dodatkowo najpopularniejsze i licznie odwiedzane przez turystów restauracje i kawiarnie. Na szczególną uwagę zasługują tu jednak przede wszystkim typowe kaszubskie domki rybackie z przełomu XVIII i IX wieku. Te niewysokie jednopiętrowe budynki z niskim poddaszem (nie służyło ono do celów mieszkalnych) budowane były w bardzo podobny sposób – zazwyczaj z drewna sosnowego i ze wzmocnieniami z cegieł. Charakterystyczne wnętrze tych ryglowych chatek składa się z dwóch izb, dużej spiżarni, sieni z paleniskiem, niewielkiej kuchni i korytarza. W domu tego typu znajduje się zabytkowa restauracja Maszoperia, dzięki której swobodnie zobaczyć można, jak wyglądały wnętrza tych budynków.

Będąc w pobliżu helskiego Bulwaru Nadmorskiego warto odwiedzić zlokalizowane niedaleko Fokarium prowadzone przez Stację Morską Instytutu Oceanografii Uniwersytetu Gdańskiego, którego celem jest ochrona i odtworzenie kolonii bałtyckich fok szarych. Zwierzęta można obserwować z platformy widokowej lub z pomieszczenia wewnątrz budynku, w którym przez oszklone ściany widać, co dzieje się pod wodą basenu. Stado fokarium liczy obecnie sześć fok (dwóch samców i cztery samiczki), ale zdarza się, że zwierząt jest więcej, bo pracownicy ośrodka często pomagają wrócić do zdrowia chorym lub rannym osobnikom znalezionym na brzegach Bałtyku (wyleczone foki są wypuszczane do morza, podobnie jak odchowane dzieci stałych mieszkańców – dzięki temu mogą dalej żyć i rozmnażać się w swoim naturalnym środowisku). Fokarium warto odwiedzić w czasie karmienia fok (o godz. 11 i 14) – wtedy można dokładnie przyjrzeć się wszystkim mieszkańcom placówki, a nawet zobaczyć popisy zwierząt oczekujących na posiłek.

Fokarium otwarte jest przez cały rok od poniedziałku do niedzieli w godz. 9:30-19:00. Cena biletu: 5 zł.

Z Fokarium udajemy się do najbardziej charakterystycznego punktu miasta i zarazem największej atrakcji Helu – portu rybackiego. Wybudowany został w 1883 r., ale dopiero dzięki rozbudowie w latach 1929-1933 nabrał wyglądu zbliżonego do dzisiejszego. Port do dzisiaj spełnia swoją podstawową funkcję – przede wszystkim cumują w nim kutry rybackie (obecnie około 25) i dyżurne statki ratownicze. Najnowsza część portu to port jachtowy, z którego w sezonie wiosenno-letnim (od początku maja do końca września) wypływają dawne kutry rybackie w turystyczne rejsy po okolicy, a także statki pasażerskie i tramwaje wodne kursujące do Trójmiasta. W porcie uwagę przykuwa budynek, w którym znajduje się punkt informacji turystycznej (z powodu swojego kształtu nazywany helskim jajem) oraz ustawiony w 1985 r. wotywny krzyż rybacki, który pełni dwie funkcje – jest hołdem dla rybaków, którzy stracili życie na morzu, a także drogowskazem dla tych, którzy dopiero wypływają i mają bezpiecznie wrócić do domu.

Jedną w większych atrakcji Helu są bez wątpienia rejsy dawnymi kutrami rybackimi (oczywiście odremontowanymi, odnowionymi i dostosowanymi do potrzeb turystów) po Bałtyku. Wśród melodii szantów dobiegających z głośników można zrobić sobie trwający około godziny kurs dookoła cypla, a przy okazji zza burty rybackiego statku podziwiać rozległą taflę Morza Bałtyckiego, helską plażę oraz widoczny z oddali zarys lasów Nadmorskiego Parku Krajobrazowego. Kapitan statku pozwala nawet na chwilę stanąć za sterem (dzieci z pewnością będą zachwycone) i użycza do pamiątkowej fotografii swoją kapitańską czapkę. Oprócz tradycyjnych rejsów kutrami można skorzystać także z możliwości popłynięcia tramwajem wodnym do Sopotu, Gdańska lub Gdyni. Takie rejsy odbywają się od początku maja do końca września (w ten właśnie sposób najszybciej można dostać się z Helu do Trójmiasta) – przy okazji można obserwować z bliska przepiękną Zatokę Gdańską.

Niedaleko helskiego portu zlokalizowany jest kolejny ważny punkt miasta – Muzeum Rybołówstwa. Znajduje się ono w zabytkowym, zdesakralizowanym budynku poewangelickiego kościoła św. Piotra i Pawła z XV w. (jest to najstarszy budynek w mieście). Muzeum powstało w 1972 r. i od tego czasu przybliża turystom życie i świat rybaków pływających po Zatoce Gdańskiej. W latach 2013-2015 wyremontowano stary budynek, dzięki czemu w odnowionych wnętrzach możemy teraz podziwiać eksponaty ukazujące historię tradycyjnego kaszubskiego rybołówstwa morskiego i szkutnictwa (w tym rybackie łodzie, narzędzia do łowienia ryb, a nawet rekonstrukcję dawnej przystani rybackiej), historię Helu przedstawioną za pomocą dawnych map, dokumentów i fotografii, a także marynistyczne dzieła malarskie lokalnych artystów (m.in. H. Uziembło i M. Krzyżanowskiej). Warty uwagi jest również znajdujący się na zewnątrz budynku niewielki skansen łodzi rybackich, w którym zobaczyć można okazy już niespotykane na polskim morzu.

Muzeum zaprasza zwiedzających od wtorku do niedzieli w godz. 10-16 (w czasie długiego weekendu majowego, a także w wakacje otwarte jest również w poniedziałki). Ceny biletów: normalny – 10 zł, ulgowy – 6 zł.

Kolejnym punktem programu jest jedna z najnowszych atrakcji Helu – zlokalizowany przy ulicy Kuracyjnej Kopiec Kaszubów. Pomnik projektu Brunona Wandtke odsłonięto w 2013 roku i ma on pokazywać jedność i wspólne cechy Kaszubów rozproszonych po całym Pomorzu (dlatego na pomniku znalazł się Gryf Kaszubski – godło tej społeczności, której historia sięga XII wieku). Umieszczenie monumentu na skraju helskiego cypla ma jeszcze jedno ważne znaczenie – wyraźnie zaznacza miejsce, w którym zaczyna się Polska. Ten trzymetrowy pomnik zbudowano z ogromnych głazów sprowadzonych ze wszystkich stron Kaszub, a z kruszcem tym wiąże się bardzo ciekawa legenda – podobno te wielkie kamienie to śpiące olbrzymy o ogromnej sile, którzy kiedyś zamieszkiwali te tereny (nazywani są Stolemami – podobno to oni uformowali półwysep helski i usypali piasek tutejszej mierzei). Legenda głosi, że jeśli na świecie zapanuje jednoczący wszystkich pokój, to Stolemowie obudzą się i będą zgodnie żyli razem z Kaszubami.

Pora udać się na ulicę Bałtycką, gdzie znajduje się budynek charakterystyczny dla niemal wszystkich portowych miejscowości – latarnia morska. Już kilkaset lat temu na skraju cypla lub na wieży kościelnej palono ogniska, które miały ułatwić statkom powrót do portu, a pierwszą bardzo prostą helską latarnię zbudowano w odległości 500 kroków od ostatnich budynków w XVII w. i od tego czasu była wielokrotnie niszczona i odbudowywana (drewniana konstrukcja i ogień w środku powodowały częste pożary). Obecny budynek powstał w 1942 roku, a od 1994 roku udostępniono go do zwiedzania turystom. We wnętrzach tej ceglanej konstrukcji zobaczyć można zabytkową laternę z galerią (ogień i lampy naftowe zastępuje obecnie ogromna żarówka o mocy 1000 W), a także pamiątkową tablicę przypominającą wizytę Józefa Piłsudskiego z 1928 roku. Będąc w helskiej latarni warto wdrapać się krętymi schodkami na taras widokowy, z którego podziwiać można panoramę okolicy, a przy dobrej pogodzie nawet zarysy Trójmiasta.

Latarnię zwiedzać można w maju, czerwcu i wrześniu w godz. 10-18, natomiast w lipcu i sierpniu w godz. 10-19 (w godz. 14-15 obowiązuje przerwa w przyjmowaniu turystów). Ceny biletów: normalny – 6 zł, ulgowy – 4 zł.

Będąc w Helu nie można pominąć atrakcji, z powodu której przyjeżdża w te strony większość turystów – przepięknej plaży. W pobliżu latarni morskiej zlokalizowana jest ta część plaży, która wychodzi na otwarte morze, a od miejskich zabudowań osłonięta jest lasem (druga plaża znajduje się tuż przy porcie – wychodzi na Zatokę Gdańską i jest dużo bardziej zatłoczonym miejscem). Szeroka helska plaża na cyplu zachwyca czystym piaskiem i bliskim sąsiedztwem sosnowego lasu, poza tym nie ma na niej zbyt wielu turystów, można zatem zachować nieco spokoju i prywatności w czasie odpoczynku i opalania. Miłośnicy militariów z pewnością chętnie zajrzą do znajdujących się tu pozostałości po schronach i bateriach obronnych pamiętających II wojnę światową. Będąc w tym miejscu warto przespacerować się także zbudowaną w 2013 roku drewnianą promenadą, którą wygodnie przejść można z cypla aż do portu rybackiego, podziwiając po drodze falochrony, malowniczą roślinność, a przede wszystkim piękny Bałtyk.

Opuszczając piaszczyste plaże warto przespacerować się pięknym lasem należącym do Nadmorskiego Parku Krajobrazowego, który swoim zasięgiem obejmuje wybrzeże aż do końca Mierzei Helskiej. W tej części parku rosną przede wszystkim stare sosny (jest to wspaniały teren na rodzinne wycieczki rowerowe), spotkać tu można myszołowy, bataliony i mewy, a w wodach Bałtyku można znaleźć skorupiaki, glony i mięczaki. Jednak najciekawszą częścią Nadmorskiego Parku Krajobrazowego w tej okolicy jest Rezerwat Przyrody Helskie Wydmy utworzony w 2006 r. i obejmujący głównie cypel Mierzei Helskiej. Szczególną uwagę zwrócić należy na porośnięte czarną bażyną wydmy bezwapienne oraz wyjątkowe wydmy szare, które tworzą tutejsze siedliska przyrodnicze. Podziwiać tutaj można bardzo rzadki w naszym kraju oryginalny wydmowy krajobraz porośnięty charakterystycznymi sosnami i chronionymi gatunkami roślin: porostów i grzybów naporostowych (m.in. solanką kolczystą, mikołajkiem nadmorskim i kostrzewą poleską).

Ostatnim punktem programu jest jedna z bardziej charakterystycznych atrakcji Helu – Muzeum Obrony Wybrzeża Stowarzyszenia „Przyjaciele Helu” zlokalizowane przy ulicy Helskiej (tuż przy wyjeździe z miasta). Placówka funkcjonuje od 2006 r. i przyjmuje zwiedzających we wnętrzach dwóch odrestaurowanych budynków: wieży kierowania ogniem i magazynu amunicyjnego dawnej baterii Schleswig-Holstein. Muzeum prezentuje wiele stałych wystaw podzielonych na kategorie tematyczne, m.in. wystawę granatów ręcznych, dzieje 32 dni obrony Helu z 1939 r. (z pamiątkami po walczących wówczas żołnierzach), morskie tragedie w 1945 r. (ekspozycja przedstawia przede wszystkim fotografie zatopionych statków z tego czasu), ogromną makietę Półwyspu Helskiego czy bardzo ciekawą wystawę „Wojna i medycyna” prezentującą pomoce medyczne wykorzystywane do ratowania żołnierzy w czasie wojny. Muzeum to nie tylko gratka dla miłośników militariów, ale także zapadająca w pamięć lekcja historii dla wszystkich zwiedzających.

Muzeum otwarte jest codziennie: od 30 III do 30 IV w godz. 10-16, od 1 V do 31 V w godz. 10-17, od 1 Vi do 30 VI w godz. 10-18, od 1 VII do 31 VIII w godz. 10-19, od 1 IX do 30 IX w godz. 10-17, natomiast od 1 X do 23 X w godz. 10-16. Ceny biletów: normalny – 12 zł, ulgowy – 7 zł.