„Wpadnij na dzień do Tomaszowa” – atrakcje Tomaszowa Mazowieckiego

Zwiedzanie warto zacząć od najbardziej charakterystycznego punktu Tomaszowa Mazowieckiego i jednej z jego największych atrakcji – placu Kościuszki (pierwotnie nazwanego Rynkiem św. Józefa, ale po pojawieniu się na nim pomnika Tadeusza Kościuszki ten plac w centrum miasta zyskał nową nazwę). To tutaj najlepiej czuje się klimat miasta z czasów jego największej świetności (przełomu XIX i XX wieku), a zapewniają to przede wszystkim przepiękne, pełne przepychu kamienice dawnych właścicieli fabryk włókienniczych (zarówno eklektyczne, jak i klasycystyczne) i wybudowane w XIX wieku kościoły (cerkiew i kościół ewangelicki). Jest to prawdziwa gratka także dla fanów nowoczesnej architektury i zagospodarowania przestrzeni – po wielu latach wykorzystywania tego terenu do celów typowo użytkowych, plac Kościuszki zrewitalizowano i pod koniec 2016 roku przyznano mu tytuł najlepiej urządzonej przestrzeni publicznej w całym województwie łódzkim.

Kierując się na północno-wschodnią część Placu Kościuszki, w stronę ulicy Rzeźniczej, trafimy na kolejną atrakcję Tomaszowa Mazowieckiego – dawne jatki miejskie. Ten neoklasycystyczny budynek ozdobiony charakterystycznymi arkadowymi podcieniami od czasu wybudowania go w latach 1830-1838 przeznaczony był do pełnienia funkcji handlowo-usługowych (przez wiele lat można było tu kupić przede wszystkim tanie mięso, owoce, warzywa czy artykuły piekarnicze i cukiernicze). W latach 70 ubiegłego wieku te tzw. małe sukiennice Tomaszowa zostały zrestrukturyzowane na galerię sztuki i kawiarnię – i taką funkcję (pod nazwą Galeria Arkady) pełnią do dziś.

Zmierzamy w stronę ul. Warszawskiej, gdzie nad rzeką Wolbórką zlokalizowana jest bardzo ciekawa atrakcja Tomaszowa Mazowieckiego – budynek, w którym mieściła się najstarsza fabryka nie tylko w mieście, ale najprawdopodobniej w całym województwie łódzkim, tzw. Batavia. Budowla reprezentuje styl klasycystyczny i powstała w latach 1824-1826 z inicjatywy Antoniego Ostrowskiego (w zasadzie od początku istnienia była to typowa dla Tomaszowa Mazowieckiego manufaktura włókiennicza). Dzisiaj budynek prezentuje się nieco inaczej niż pierwotnie, ponieważ pod koniec XIX w. dokonano jego poważnego remontu, rozbudowy i wymiany maszyn. W 2013 r. Batavię (łącznie z przypisaną do niej fabryczną willą i nieczynnym już kominem) wpisano do rejestru zabytków, co pomoże uchronić ją przed kolejnymi ingerencjami budowlanymi i remontowymi. Właściciele budynku do dzisiaj podtrzymują włókiennicze tradycje miasta – aktualnie mieści się tutaj Tomaszowska Fabryka Filców Technicznych.

Kierujemy się w stronę ulicy Polskiej Organizacji Wojskowej, gdzie znajduje się kolejna atrakcja Tomaszowa Mazowieckiego – kościół św. Antoniego Padewskiego (w 2016 roku św. Antoni został oficjalnym patronem miasta i całego powiatu tomaszowskiego). W latach 1862-1864 powstał niewielki, skromny budynek, który pod koniec XIX wieku doczekał się poważnej rozbudowy – do dnia dzisiejszego zresztą zachowały się jej efekty i podziwiać możemy piękny neorenesansowy, bogato zdobiony kościół z dwiema charakterystycznymi wieżami. We wnętrzu świątyni podziwiać można m.in. zabytkowy chór muzyczny z kościelnymi organami, kunsztownie zdobioną drewnianą ambonę, a także tablice upamiętniające duchownych, którzy w szczególny sposób przysłużyli się parafii. Warto zwrócić uwagę na przepiękne ołtarze: główny z rzeźbą Chrystusa Ukrzyżowanego i obrazem przedstawiającym św. Stanisława, ołtarze drewniane w nawach bocznych (Matki Bożej i św. Antoniego) i dwa kamienne ołtarze umieszczone w zakończeniach transeptu (św. Józefa i św. Stanisława Kostki).

Niedaleko kościoła mieści się niewątpliwa ozdoba Tomaszowa Mazowieckiego – zjawiskowy budynek ratusza miejskiego, który jest najmłodszym ratuszem w całym województwie łódzkim. Ratusz wybudowano dopiero w latach 1925-1927, chociaż już ponad sto lat wcześniej (w roku 1830) miastu nadano prawa miejskie i Tomaszów Mazowiecki potrzebował siedziby magistratu (opóźnienie w budowie związane było ze słabą sytuacją finansową miasta po klęsce powstania listopadowego). Budynek reprezentuje styl klasycystyczny widoczny m.in. w attyce na fasadzie, regularnych, prostokątnych oknach, kolumnach i harmonijnej, symetrycznej kompozycji. We wnętrzu ratusza zobaczyć można przepiękny hol z kolumnami i zabytkową salę posiedzeń wyposażoną w galerię dla publiczności. Obecnie w budynku mieści się Urząd Miasta Tomaszowa Mazowieckiego, można zatem powiedzieć, że do dnia dzisiejszego ratusz spełnia swoją funkcję.

Idąc na północ znajdziemy się przy kolejnym punkcie wycieczki po Tomaszowie Mazowieckim – Pałacu Ostrowskich. Ten piękny budynek wybudowano w roku 1812 i służył rodzinie Ostrowskich (założycielom tego uroczego miasta) za letnią rezydencję. Zabytek był wiele razy przebudowywany: jego pierwotny klasycystyczny styl wzbogacono o elementy neorenesansowo-romantyczne, piętrową wieżę i oranżerię. Dzisiaj w Pałacu mieści się Muzeum Regionalne im. Antoniego hr. Ostrowskiego, w którym można m.in. poznać bogatą historię miasta od momentu jego założenia (część historyczna), przekonać się, jak żyli mieszkańcy okolicznych wsi na przełomie XIX i XX wieku (część etnograficzna), zobaczyć ślady pradawnych obrządków pogrzebowych (część archeologiczna), sprawdzić, jakie zwierzęta i ptaki spotkać można w okolicy Tomaszowa (część przyrodnicza) i zwiedzić pokoje Antoniego Ostrowskiego (gabinet, salon i widokowy pokój letni) wypełnione meblami, obrazami i pamiątkami po arystokracie.

Muzeum otwarte jest od wtorku do niedzieli w godz. 10:00-15:45, w piątki czas zwiedzania wydłuża się do 19:00; ceny biletów: normalny – 3 zł, ulgowy – 2 zł (w soboty wstęp jest darmowy).

Przenosimy się na ulicę Ignacego Mościckiego, żeby zobaczyć kolejny przepiękny zabytek architektury Tomaszowa Mazowieckiego – gmach Banku Polskiego. Ten zjawiskowy budynek reprezentujący nurt klasycyzmu akademickiego powstał w latach 1923-1924, żeby pełnić funkcję Banku Polskiego i do dzisiaj zachwyca turystów kunsztem wykonania i wystawnością. W wyglądzie banku widać także elementy polskich form architektury pałacowej z okazałym ryzalitem zwieńczonym charakterystyczną kopułą, jak również specyficzny spadzisty dach pokryty czerwoną dachówką. Przy obiekcie znajdują się wybudowane w tym samym czasie oficyny, które także znalazły się w rejestrze zabytków. We wnętrzu budynku podziwiać można przede wszystkim kunsztownie wykonane sztukaterie, pozostałe elementy wyposażenia dostosowane zostały do dzisiejszych czasów i służą klientom, bo warto wspomnieć też o tym, że tradycja została zachowana i w tym miejscu znajduje się obecnie siedziba banku PeKaO.

Pora skierować się do Białobrzegów (dzielnicy miasta), gdzie znajduje się kolejna warta uwagi atrakcja Tomaszowa Mazowieckiego – drewniany kościółek św. Marcina Biskupa. Jest to wspaniały przykład jednonawowego kościoła o zrębowej konstrukcji, który wybudowany został w 1746 roku (źródła donoszą, że już w XVI wieku stał w tym miejscu drewniany kościół, został jednak zniszczony i na jego miejscu postawiono dzisiejszą świątynię). We wnętrzach drewnianego budynku podziwiać można wspaniałe okazy sztuki sakralnej: kaplicę Matki Boskiej, ludowo-barokowe ołtarze (główny i dwa poboczne – lewy poświęcony św. Marcinowi), ozdobny chór osadzony na dwóch kolumnach, barokową ambonę i chrzcielnicę z kamienia przykrywaną drewnem, a także całkiem nową (pochodzącą już z XX wieku) murowaną dzwonnicę. Ten kościółek pełni tylko rolę zabytku, białobrzeską parafię przeniesiono do wybudowanego tuż obok murowanego kościoła.

Pora udać się na obrzeża miasta i odwiedzić tomaszowski Skansen Rzeki Pilicy. Zgromadzono tu mnóstwo przedmiotów i obiektów, które wiążą się z historią tej okolicy – Nadpilicza. W skansenie znaleźć można m.in. XIX-wieczny budynek pełniący dawniej funkcję poczekalni na stacji kolejowej, zabytkowy wodny młyn, a nawet dawną carską toaletę używaną w czasie polowań w puszczy niedaleko pobliskiej Spały (większość obiektów można zwiedzić również w środku). Ogromna część skansenu przeznaczona jest na dział wojskowy, co ucieszy zapewne pasjonatów powojennych pamiątek (warte uwagi są przede wszystkim wyłowione z Pilicy militarne pojazdy). Dobra wiadomość dla rodzin z dziećmi – obok skansenu znajduje się bardzo dobrze wyposażony plac zabaw, na którym maluchy mogą rozładować energię skumulowaną podczas długiego zwiedzania.

Godziny otwarcia: od 1 IV do 31 X od wtorku do niedzieli od 10 do 18, od 1 XI do 31 III od wtorku do niedzieli od 8 do 16 oraz w soboty i niedziele od 10 do 16; ceny biletów: normalny – 6 zł, ulgowy – 5 zł (dzieci do lat 4 nie płacą za wstęp).

Tuż obok skansenu znajduje się kolejna fantastyczna atrakcja Tomaszowa Mazowieckiego – Rezerwat Niebieskie Źródła. Rezerwat swoją nazwę zawdzięcza bardzo interesującemu zjawisku: piasek z dna akwenu jest w charakterystyczny sposób wybijany przez pulsującą wodę, dzięki czemu wiruje w niej, co tworzy cudowny spektakl dla widzów przyglądających się tafli wody z góry – piasek przybiera różnorakie odcienie niebieskości i zieleni (kolor uzależniony jest od pory dnia i intensywności promieni słonecznych, dlatego za każdym razem źródła mogą wyglądać inaczej). Coś dla siebie znajdą tutaj także miłośnicy przyrody – w rezerwacie można podziwiać wiele ciekawych gatunków ptaków oraz nietypową roślinność (naliczono prawie 400 gatunków).

Tomaszów Mazowiecki – mapa z zaznaczonymi atrakcjami