Wypoczynek w krainie żubrów – atrakcje Białowieży i Puszczy Białowieskiej

Zwiedzanie zaczynamy w centrum wioski, gdzie od razu zauważyć można specyficzną drewnianą zabudowę. Większość starych domów budowanych z drewna znajduje się przy głównych ulicach prowadzących do Urzędu Gminy: Tropinki i ul. gen. Waszkiewicza, ale elementy takiej architektury widoczne są na ternie całej Białowieży. Budynki te masowo powstawały na przełomie XIX i XX w. według bardzo zbliżonego projektu: składały się z sieni, ciemnej komory służącej do przechowywania i dużej izby mieszkalnej (tzw. chaty), która pełniła funkcję sypialni, jadalni, a nawet łazienki. Wyposażenie domów także było podobne – w tzw. świętym kącie chaty (we wschodnim rogu izby) ustawiano stół przykryty białym obrusem, na ścianach wieszano przepiękne ikony i ręcznie robione makatki, a z tyłu komory budowano zwykle piec chlebowy. Niektóre zabytkowe domy odremontowano zachowując ich tradycyjny wystrój i dostosowano do potrzeb turystów, można zatem je wynająć i poczuć prawdziwy klimat Białowieży z przełomu wieków.

Kierujemy się w stronę ulicy Sportowej, gdzie znajduje się cerkiew św. Mikołaja. Ten zabytkowy kościół obrządku prawosławnego wybudowano w latach 1894-1897 z inicjatywy cara Aleksandra III i – jak głosi legenda – była to najpiękniejsza cerkiew w całej ówczesnej guberni. Za fundamenty posłużyły kamienie przywiezione z Puszczy Białowieskiej, a sam budynek wykonano z charakterystycznej czerwonej cegły. Na dachu świątyni znajdują się widoczne z daleka dwie kopuły (jedna z nich pełni funkcję dzwonnicy, a dźwięk cerkiewnego dzwonu słychać podobno w najdalszych zakamarkach otaczającej wioskę puszczy). Niektóre elementy wyposażenia sprowadzono aż z Petersburga, dzięki czemu budowla nabrała bardzo oryginalnego wyglądu. W świątyni na szczególną uwagę zasługuje jedyny tego typu w Polsce zjawiskowy majolikowy ikonostas, który nadaje cerkwi niepowtarzalnego charakteru. Warto zobaczyć także bogato zdobione carskie wrota i przepiękne freski znajdujące się na ścianach świątyni.

Tuż obok cerkwi zlokalizowana jest jedna z przyrodniczych atrakcji Białowieży – Park Pałacowy, który powstał tutaj pod koniec XIX wieku (jak sama nazwa wskazuje park był niegdyś przypałacowym ogrodem, ale pałac spłonął w 1944 r., a jedyną pozostałością po nim jest brama kuchenna). Na terenie parku ocalały inne zabytkowe zabudowania, m.in. ulokowany nad stawem dworek, który niegdyś wykorzystywano jako pawilon myśliwski. Ogród zaprojektował sam Walerian Kronenberg, który nadał mu cechy modnego wówczas stylu angielskiego, roślinność rozmieszczono zatem w sposób swobodny i naturalny wśród nieregularnych, biegnących po różnego rodzaju krzywiznach alejek i dróżek. W parku podziwiać można niemal sto gatunków drzew, m.in. brzozę papierową, przeorzech, lipę krymską czy choinę kanadyjską (niestety klimat Białowieży nie jest przyjazny obcym gatunkom, dlatego tych niespotykanych egzemplarzy z czasem ubywa), a także mnóstwo pięknych kwiatów, np. pierwiosnki, konwalie czy barwinki.

W Parku Pałacowym znajduje się kolejna warta uwagi atrakcja Białowieży – Muzeum Przyrodniczo-Leśne Białowieskiego Parku Narodowego. Muzeum mieści się w budynku, który w drugiej połowie ubiegłego wieku zbudowano na ruinach dawnego carskiego pałacu. Misją muzeum jest przedstawienie zwiedzającym historii Puszczy Białowieskiej i zmian zachodzących w niej pod wpływem działalności człowieka. Zbiory podzielono na kilka kategorii tematycznych: botaniczną (prezentującą specyficzne dla tych rejonów rośliny i zbiorowiska leśne), zoologiczną (pokazującą gatunki zwierząt zamieszkujące puszczę, a nawet sceny z ich życia), ornitologiczną i kulturową (tu poznać można historię dawnych sianokosów, bartnictwa, a nawet procesy obróbki drewna). Wystawom towarzyszą efekty specjalne: dźwięki i światło pozwalające poczuć się jak w prawdziwym lesie. Przy dobrej pogodzie warto wspiąć się również na znajdującą się na dachu muzeum wieżę widokową, z której podziwiać można widoczną w oddali Puszczę Białowieską.

Muzeum zaprasza od 16 IV do 15 X od poniedziałku do piątku w godz. 9-16:30, a w soboty i niedziele w godz. 9-17; przez pozostałą część roku muzeum otwarte jest od wtorku do niedzieli w godz. 9-16. Ceny biletów: normalny – 20 zł, ulgowy – 16 zł (zwiedzanie z pracownikiem BPN).

Z Parku Pałacowego zmierzamy w kierunku ulicy Zastawa, gdzie zlokalizowana jest duża atrakcja nie tylko Białowieży, ale także wszystkich okolicznych miejscowości – prywatny Skansen Architektury Drewnianej Ludności Ruskiej Podlasia założony przez pasjonatów drewnianych zabytków w 1983 roku. Białowieski skansen tworzą budynki i przedmioty sprowadzone z różnych zakątków Podlasia, m.in. stodoła z glinianym klepiskiem, charakterystyczny wiatrak-koźlak (najważniejszy zabytek w skansenie, bo to właśnie on zapoczątkował całe przedsięwzięcie), chata z końca XIX wieku pochodząca ze wsi Biała, majsternia, stara kamienna sauna, chata ze wsi Czyżki zbudowana w 1885 roku (jest to najstarszy budynek w obiekcie), drewniany regionalny krzyż wykonany na pamiątkę 1000 rocznicy chrztu Rusi Kijowskiej czy prawosławna kapliczka świętego Aleksandra Newskiego. Skansen udostępniony jest do zwiedzania od roku 2004 i od tego czasu przybliża turystom historię i kulturę ludności ruskiej Podlasia.

Na zwiedzanie skansenu najlepiej umówić się telefonicznie, bo nie zawsze pracownicy są na miejscu: dzwonić należy pod numer telefonu (085) 683 36 28.

Po wizycie w skansenie udajemy się w stronę stacji kolejowej Białowieża Towarowa, gdzie znajduje się zabytkowy budynek drewnianego dworca i inne przydworcowe zabudowania, m.in. wieża ciśnień, dróżniczówka, magazyny, budynki pracowników kolei oraz żeliwne żurawie. Dworzec powstał tutaj w 1903 r. jako towarowe wsparcie dla nieistniejącego już dworca Białowieża Pałac (gdzie zatrzymywał się sam car Mikołaj II z rodziną) i funkcjonował nieprzerwanie niemal przez sto lat. W tym czasie przywitał wielu turystów i do momentu zamknięcia linii kolejowej w 1993 r. zachował się w stanie prawie nienaruszonym. Po 10 latach nieużywania dworcowych zabudowań dworzec przeszedł w ręce prywatnych właścicieli, którzy w 2003 r. rozpoczęli gruntowny remont zachowując oryginalny carski klimat sprzed ponad wieku (właścicielom przyznano w 2004 r. pierwszą nagrodę w konkursie „Zabytek Zadbany”). W budynkach powstała restauracja i hotel, dzięki czemu pięknie odnowiony zabytek można zobaczyć także od środka.

Następnie pora udać się do malowniczego Parku Dyrekcyjnego, w którym znajduje się kościół św. Teresy od Dzieciątka Jezus. Budowę tej rzymskokatolickiej świątyni rozpoczęto w 1927 r. (w czasie Międzywojnia przybyło w te strony sporo wyznawców religii rzymskokatolickiej), ale prace budowlane i wykończeniowe sfinalizowano dopiero w latach 70 ubiegłego wieku. Kościół jest przykładem budowli neorenesansowej, co widać w idealnym zachowaniu proporcji, monumentalności budynku i w charakterystycznej białej wieży widocznej z daleka (jest to nawiązanie do starej legendy, od której prawdopodobnie wzięła się nazwa miejscowości). We wnętrzu kościoła warto zwrócić uwagę na 17-głosowe sprowadzone z Norymbergii organy, które zachwycają słuchaczy od 2007 r., na uroczą kapliczkę św. Huberta (patrona myśliwych i leśników, którego kult jest bardzo silny w rejonie), a także na oryginalne korzenioplastyczne zdobienia (m.in. elementy drzew, korzeni i poroży pochodzących z Puszczy Białowieskiej).

Z kościoła kierujemy się na obrzeża wioski, gdzie rozpościera się Białowieski Park Narodowy, a w nim największa i najbardziej znana atrakcja Białowieży – Puszcza Białowieska. Rezerwat objęto ochroną w 1921 r., a od 1979 r. znajduje się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO, co pokazuje, jak ważny kulturowo jest ten obszar. Puszcza Białowieska to ostatni na nizinach europejskich tak duży kompleks leśny, który zachował swój pierwotny i naturalny charakter. To te tereny upodobały sobie żubry i to właśnie tutaj podejmowane są próby zachowania tego gatunku i odtworzenia żubrzej populacji (jest ich już prawie 500 sztuk). Oprócz żubrów w puszczy żyją m.in. łosie, jelenie, sarny, dziki, wilki czy rysie, a także zajęczaki (np. zając szary) i liczne gryzonie (np. koszatki i nornice). Warto przyjrzeć się również ponad stuletnim drzewom (głównie świerkom, sosnom, dębom i brzozom) oraz rzadko spotykanym kwiatom, np. fiołkom torfowym, niebielistkom trwałym czy leńcom bezpodkwiatkowym.

Będąc w Białowieży nie można pominąć miejsca, z którym te tereny są najbardziej kojarzone – Rezerwatu Pokazowego Żubrów znajdującego się na trasie Białowieża-Hajnówka. Rezerwat utworzono w 1929 roku jako ratunek dla dziko żyjącej żubrzej populacji, która została w zasadzie zniszczona po I wojnie światowej. Sprowadzono tutaj zwierzęta głównie z Niemiec, Szwecji i Danii i w roku 1937 doczekano się pierwszego cielaka. Dzięki wysiłkom pracowników rezerwatu udało się dokonać restytucji żubrów nizinnych i w latach 50 ubiegłego wieku część zwierząt wypuszczono do Puszczy Białowieskiej, gdzie żyją i rozmnażają się już na wolności. Okazy, które zostały w rezerwacie żyją w warunkach bardzo zbliżonych do naturalnych, dzięki czemu odwiedzający to miejsce turyści mają okazje poznać ich środowisko i zwyczaje. Na terenie rezerwatu podziwiać można nie tylko żubry, ale także inne dziko żyjące gatunki zwierząt, np. łosie, żubronie, tarpany, jelenie, wilki, rysie, sarny i dziki.

Od 15 IV do 15 X rezerwat zwiedzać można codziennie w godz. 9-17, przez pozostałą część roku od wtorku do niedzieli w godz. 8-16. Ceny biletów: normalny – 10 zł, ulgowy – 5 zł.

Mapa Białowieży z zaznaczonymi atrakcjami